Zespół Stresu Pourazowego (PTSD). Jak rozmawiać z osobą, która przeżyła traumę?

Osoby z zespołem stresu pourazowego (PTSD) najczęściej pogrążone w strachu i prześladowane przez traumatyczne wspomnienia izolują się od otoczenia, także najbliższych osób – rodziny i przyjaciół. Mimo, że mogą nas wręcz odpychać, nie powinniśmy zostawiać ich samych. Wsparcie osób w otoczeniu chorych pomaga im uporać się z traumą i wrócić do normalnego życia. Jak wspierać osoby które przeżyły traumę? Poniższe rady możesz wykorzystać także w kontaktach z uchodźcami z Ukrainy, którzy na własne oczy widzieli i doświadczyli wojny. 

Jak wspierać osobę z zespołem stresu pourazowego (PTSD)? 

Kiedy osoba z zespołem stresu pourazowego odcina się od otoczenia i odpycha ludzi wokół siebie, kusi nas, żeby się od niej odsunąć. W końcu bardzo często nie wiemy, co zrobić ani co powiedzieć, by pomóc, na dodatek sami bardzo często nie potrafimy sobie poradzić z własnymi problemami, a co dopiero z cudzymi. Choć pokusa jest silna, nie powinniśmy jej ulegać. Powinniśmy mimo wszystko wytrzymać trudne zachowanie osoby, która przeżyła traumę. Zatem jak wspierać osobę z zespołem stresu pourazowego?

Trauma jest jak żałoba – musi minąć trochę czasu, zanim chory upora się z przeszłością, wyleczy z lęków i wszystko poukłada na nowo. Do tego czasu powinno się okazać wsparcie osobie ze zespołem stresu pourazowego. Przede wszystkim należy uświadomić osobie cierpiącej na PTSD, że trudno będzie jej samodzielnie poradzić sobie z traumą i zachęcić do wizyty u specjalisty – psychiatry, psychologa lub terapeuty. Terapia ze specjalistą oraz – gdy sytuacja jest naprawdę poważna – leczenie farmakologiczne pomogą szybciej wrócić do normalnego życia i uporać się z dramatycznymi wspomnieniami. Bądź przygotowana na to, że osoba po traumie odmówi pomocy specjalisty i będzie starała się przekonać Cię, że nie jest chora psychicznie i nie potrzebuje leczenia. Cierpliwie i spokojnie tłumacz jej, że terapia ze specjalistą da ukojenie i pomoże uporać się z traumą, a przecież na pewno właśnie tego chce. Nie nakłaniaj, nie zmuszaj, nie używaj podstępów, żeby umówić osobę z PTSD z terapeutą – to musi być jego własna, świadoma decyzja. Tłumacz i zachęcaj spokojnie, nie natarczywie. 

Czy to znaczy, że nic nie możesz zrobić? Nic bardziej mylnego. Jako osoba z bliskiego otoczenia sama możesz być kimś w rodzaju terapeuty cierpiącego na zespół stresu pourazowego. Co powinnaś robić? Należy go uważnie wysłuchać, okazywać ciepło i zrozumienie. Nie zrażaj i nie obrażaj się, kiedy człowiek dotknięty traumatycznymi przeżyciami Cię odpycha – to jego reakcja obronna. Bądź cierpliwa i zawsze gotowa do pomocy czy rozmowy. Skup się na tym, czego w danej chwili potrzebuje chory. Jeśli samotności – pozwól mu pobyć samemu, jeśli rozmowy – uważnie wysłuchaj, jeśli wsparcia – okaż mu je. 

Jak rozmawiać z osobą, która przeżyła traumę?

Obecność, zachęcanie do podjęcia terapii i wspieranie w jej trwaniu są bardzo ważne dla osoby cierpiącej na zespół stresu pourazowego, ale to nie wszystko. Bardzo często zastanawiasz się, co mówić takiej osobie, by pomóc jej i wspierać każdego dnia i w każdym momencie. Rzeczywiście, sytuacja jest bardzo delikatna i nie wszystko to, co wydaje nam się w takiej chwili rozsądne i wspierające, rzeczywiście zostanie tak odebrane przez osobę z PTSD.

Co mówić, a czego nie mówić osobie, która przeżyła traumę?

• Zapewnij, że zawsze może na Ciebie liczyć i jesteś gotowa jej wysłuchać, gdy tylko będzie chciała i będzie gotowa do rozmowy o tym, co jest powodem traumy. Powiedz „Jestem tu dla Ciebie”, „Jeśli będziesz czegoś potrzebować, powiedz”, „Jeśli będziesz chcieć porozmawiać, chętnie Cię wysłucham” 
• Nie nakłaniaj osoby po traumie do zwierzeń, nie wymuszaj rozmów na temat traumatycznych wydarzeń, nie wypytuj, nie przywołuj złych wspomnień
• Kiedy człowiek cierpiący na zespół stresu pourazowego zdecyduje się rozmawiać o traumatycznych przeżyciach, cierpliwie i uważnie go wysłuchaj. Nie przerywaj, kiedy opowiada o trudnych wydarzeniach. Jeśli chcesz zadać pytania, poczekaj, aż skończy
• Powiedz, co czujesz słysząc opowieść osoby, która przeżyła traumę. Nazwij te uczucia.
• Nie próbuj się postawić w sytuacji osoby, która przeżyła traumę. Nie mów, że wiesz, co ona czuje, bo to nieprawda. Nawet gdybyś była w podobnej sytuacji, będzie ona zupełnie inna, bo inaczej odebrana przez Ciebie, w innych okolicznościach itp. 
• Nie pocieszaj. Mówienie, że wszystko będzie dobrze w takiej sytuacji to tylko puste słowa, które nic nie dają osobie z PTSD.
• Nie bagatelizuj czyichś przeżyć. Nie mów, że to, co go/ją spotkało, to nic wielkiego. 
• Nie mów, że osoba, która przeżyła traumę nie jest jedyna, że innych spotkało to samo. Osobę z dramatycznymi doświadczeniami nie interesuje, że inni ludzie mają podobne przeżycia. Dla niej to, co się wydarzyło, jest osobistą tragedią, wokół której kręci się teraz cały jej świat. 
• Nie przesadzaj ze współczuciem. Okazuj je, ale nie użalaj się nad osobą z traumą. Nie podkreślaj, że to, co się wydarzyło, to tragedia, że nigdy nic nie będzie takie samo itp. 
• Nie zaprzeczaj temu, co się stało. Nie podważaj wersji zdarzeń osoby z PTSD. Nawet jeśli wyolbrzymia i przesadza, to nie dlatego, ze chce Cię okłamać lub postawić się w roli ofiary. Ona po prostu właśnie tak widzi to, co się zdarzyło.

Czym jest zespół stresu pourazowego (PTSD)?

Zespół stresu pourazowego (PTSD) to zaburzenie psychiczne, które następuje po traumatycznym wydarzeniu. Zdarzenie to może wiązać się z rzeczywistym lub postrzeganym zagrożeniem. Mogą to być m.in: klęski żywiołowe, takie jak trzęsienie ziemi lub tornado, wojna, przemoc fizyczna, psychiczna lub seksualna, wykorzystywanie fizyczne, wypadek czy śmierć bliskiej osoby.

Zespół stresu pourazowego był kiedyś nazywany "szokiem pociskowym" lub "zmęczeniem bitewnym", ponieważ często dotyka weteranów wojennych. Zespół stresu pourazowego może jednak wystąpić u każdego, w każdym wieku. Powstaje on w odpowiedzi na zmiany chemiczne i neuronalne w mózgu po zetknięciu się z traumatycznymi wydarzeniami. 

Objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Zespół stresu pourazowego może zakłócać normalne czynności i zdolność do funkcjonowania. Słowa, dźwięki lub sytuacje, które przypominają o traumie, mogą wywołać objawy. Osoby cierpiące na PTSD często mają podwyższone poczucie zagrożenia. Ich naturalna reakcja "walcz lub uciekaj" jest zaburzona, co powoduje, że czują się zestresowane lub zalęknione, nawet jeśli znajdują się w bezpiecznej sytuacji.

Objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD) to m.in.:

• napięcie lękowe, 
• uczucie wyczerpania, 
• poczucie bezradności,
• ciągłe poczucie zagrożenia
• retrospekcje, podczas których ma się wrażenie, że ciągle na nowo przeżywa się dane zdarzenie
• żywe, nieprzyjemne wspomnienia związane z wydarzeniem, które przenikają do pozornie niezwiązanych myśli lub wspomnień
• częste koszmary senne związane z tym wydarzeniem lub bezsenność
• intensywne cierpienie psychiczne lub fizyczne na myśl o tym wydarzeniu
• unikanie ludzi, miejsc lub sytuacji, które przypominają o traumatycznym wydarzeniu.
• pobudzenie
• trudności z koncentracją
• drażliwość
• wybuchy gniewu
• negatywne myśli na swój temat
• zniekształcone poczucie winy, zmartwienia lub obwiniania się
• trudności z przypomnieniem sobie ważnych części zdarzenia
• zmniejszenie zainteresowania zajęciami, które kiedyś się lubiło
• odizolowywanie się od społeczeństwa
• niezdolność odczuwania przyjemności
• myśli samobójcze

Ponadto u osób z PTSD mogą wystąpić depresja i ataki paniki.

Ataki paniki mogą powodować takie objawy, jak:

• pobudzenie
• zawroty głowy
• światłowstręt
• omdlenia
• przyspieszone lub bijące serce
• bóle głowy

Leczenie zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Leczenie PTSD w zależności od nasilenia i uporczywości objawów może obejmować psychoterapię i/lub farmakoterapię. Ze względu na efektywność, zaleca się, żeby metodami pierwszego wyboru były psychoterapie skoncentrowane na traumie (ang. trauma-focused psychotherapies), a dopiero potem leki (np. jeśli terapia jest zbyt trudna dla pacjenta lub objawy są zbyt silne).

Warto nadmienić, że terapia będzie skuteczniejsza, gdy rozpoczyna się niedługo po traumatycznym wydarzeniu. Najlepsze efekty daje terapia podjęta bezpośrednio po zdarzeniu, może ona nawet całkowicie zapobiec rozwojowi problemu. Pomocna dla osób z objawami zespołu stresu pourazowego jest także terapia grupowa. W spotkaniu i kontakcie z innymi ludźmi, którzy doświadczyli PTSD, osoba taka może się "otworzyć" i znaleźć zrozumienie innych, o które czasami trudno z bliskimi, którzy nie doświadczyli podobnych przeżyć. 

Lekami pierwszego rzutu w leczeniu zespołu stresu pourazowego są tzw. leki przeciwdepresyjne należące do grupy SSRI, czasem TLPD lub IMAO. Niekiedy mogą być stosowane leki przeciwpadaczkowe, a niektóre źródła sugerują stosowanie klonidyny lub propranololu.