Kamienie żółciowe to bardzo częsty problem z układem pokarmowym. Na kamienie uskarżają się zwłaszcza kobiety, 65-75 proc. wszystkich chorych to właśnie panie. Często kamienie żółciowe nie powodują żadnych dolegliwości. Kiedy jednak już dadzą o sobie znać, trzeba się ich pozbyć, bo bywają bardzo niebezpieczne. Czy w grę wchodzi tylko operacja? Czy są jakieś domowe sposoby, dieta lub leki rozpuszczające kamienie żółciowe?
Skąd się biorą kamienie żółciowe?
Odpowiedź jest prosta – z pęcherzyka żółciowego (zwanego popularnie woreczkiem) i gromadzącej się w nim żółci. Pęcherzyk żółciowy ma ok. 10 cm. Magazynuje i zagęszcza żółć, którą produkuje wątroba (czyli wątrobową). Taka już zagęszczona żółć (zwana pęcherzykową) jest potrzebna do trawienia tłuszczów. Kamienie (złogi) w pęcherzyku tworzą się, gdy z zebranej w woreczku żółci wytrącają się jej składniki, czyli kryształki soli żółciowych (składają się z wapnia i bilirubiny - produktu rozkładu czerwonych krwinek, to tzw. kamienie pigmentowe) oraz cholesterolu. Kamienie cholesterolowe mogą również powstać, jeśli pęcherzyk żółciowy nie kurczy się i nie opróżnia tak, jak powinien. Kamienie pigmentowe są związane z pewnymi schorzeniami, w tym chorobami wątroby, niektórymi rodzajami niedokrwistości i infekcjami dróg żółciowych.
Większość kamieni ma średnicę mniejszą niż 2 cm, ale mogą być zarówno tak małe jak ziarnko piasku, jak i tak duże jak piłeczka golfowa. Większość kamieni żółciowych składa się głównie z cholesterolu. Reszta – znana jako kamienie pigmentowe – składa się z soli wapnia i bilirubiny,.
Kamienie żółciowe. Dlaczego kobiety są bardziej zagrożone?
Dlatego, że ich organizm wytwarza żeńskie hormony płciowe. Estrogen zwiększa poziom cholesterolu w żółci, a progesteron spowalnia opróżnianie pęcherzyka żółciowego. To może wyjaśniać, dlaczego ryzyko zachorowania u kobiet zmniejsza się wraz z wiekiem. U kobiet przed 40. rokiem życia kamicę żółciową rozpoznaje się prawie trzy razy częściej niż u mężczyzn (na przykład ciąża zwiększa ryzyko), ale do 60. roku życia ryzyko jest tylko nieznacznie większe. Z kolei terapia estrogenowa (np. menopauzalna) zwiększa ryzyko, szczególnie gdy jest przyjmowana w postaci pigułki, a nie plastra. Doustne tabletki antykoncepcyjne również nieznacznie zwiększają ryzyko, ale tylko w pierwszej dekadzie stosowania.
Otyłość jest kolejnym czynnikiem ryzyka, ponieważ ciała o większej zawartości tkanki tłuszczowej wytwarzają więcej estrogenu. Paradoksalnie, szybka utrata masy ciała również zwiększa ryzyko, ponieważ bardzo niskokaloryczne diety zakłócają produkcję żółci i dlatego powodują większą krystalizację cholesterolu.
Zdaniem lekarzy, kamienie żółciowe występują tak często po operacjach odchudzających, że w zasadzie pacjentom powinno się zalecać jednoczesne usunięcie pęcherzyka żółciowego.
Kamienie żółciowe są również częściej stwierdzane u osób chorych na cukrzycę lub schorzenia, które zmniejszają skurcze pęcherzyka żółciowego lub ruchliwość jelit, takie jak uszkodzenie rdzenia kręgowego.
Istnieją również dowody na genetyczną podatność na powstawanie kamieni żółciowych.
Kamienie żółciowe. Jakie powodują dolegliwości?
Większość osób cierpiących na kamienie żółciowe nie zdaje sobie z tego sprawy. Ich kamienie żółciowe nie powodują żadnych problemów czy dolegliwości i można je wykryć jedynie przypadkowo, podczas badania USG lub tomografii komputerowej wykonanej z innych powodów. Objawy pojawiają się głównie wtedy, kiedy kamienie przedostają się do przewodu żółciowego lub blokują go, powodując kolkę żółciową – lepiej znaną jako atak pęcherzyka żółciowego. Ataki te zdarzają się, gdy pęcherzyk żółciowy kurczy się (zwykle po zjedzeniu tłustego posiłku) i uciska kamienie, blokując jednocześnie przewód pęcherzyka żółciowego.
Głównym objawem jest ból, zwykle w prawej górnej lub środkowej części brzucha (tuż pod klatką piersiową), który narasta w ciągu godziny i może utrzymywać się do kilku godzin. Może być ostry i przypominający kłucie lub pieczenie, czasami promieniuje do pleców lub prawego ramienia. Mogą również wystąpić nudności i wymioty. Ból ustępuje, gdy pęcherzyk żółciowy się rozluźnia.
Kamień utkwiony w przewodzie może również powodować poważniejsze problemy, w tym ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego, zapalenie trzustki lub zapalenie dróg żółciowych. Każdy z tych stanów może powodować silny ból i inne objawy, w tym żółtaczkę, wysoką gorączkę, dreszcze i wymioty. Leczenie zwykle wymaga hospitalizacji i chirurgicznego usunięcia pęcherzyka w trybie pilnym.
Kamienie żółciowe. Jakie badania trzeba wykonać?
Jeśli podejrzewasz, że masz atak pęcherzyka żółciowego, lekarz prawdopodobnie zleci kilka badań krwi i USG jamy brzusznej (musisz być na czczo, czyli nic nie jeść od co najmniej ośmiu godzin). USG jest szczególnie pomocne w diagnostyce ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego, ponieważ wychwytuje również zgrubienia ściany pęcherzyka żółciowego i wskazuje obecność płynu, co może sugerować stan zapalny.
Kamienie żółciowe. Jak się je leczy?
Zazwyczaj kamienie żółciowe leczy się tylko wtedy, kiedy powodują objawy. W przypadku nawracających napadów kolki żółciowego najskuteczniejszym leczeniem jest usunięcie pęcherzyka żółciowego, najczęściej operację wykonuje się laparoskopowo.
Kamienie żółciowe. Czy istnieją leki rozpuszczające kamienie żółciowe?
Jeśli nie możesz lub nie chcesz poddać się operacji, a kamienie żółciowe są małe, istnieje możliwość przyjmowania preparatów kwasu ursodeoksycholowego, czyli kwasu żółciowego, naturalnie występującego w żółci, w niewielkich ilościach.
Leki zawierające kwas ursodeoksycholowy hamują wchłanianie cholesterolu w jelitach i zmniejszają wydzielanie cholesterolu do żółci. To zmniejsza wysycenie żółci cholesterolem, w efekcie leki zapobiegają tworzeniu się kamieni i rozpuszczają już istniejące.
Działania niepożądane kwasu ursodeoksycholowego są rzadkie i zwykle łagodne. Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi są nudności, wymioty i swędzenie skóry.
Leki rozpuszczające kamienie żółciowe. Czy są skuteczne?
Leki z kwasem ursodeoksycholowym nie są przepisywane zbyt często, ponieważ:
- nie są bardzo skuteczne, zwłaszcza jeśli kamienie są spore;
- trzeba je brać długo (do 2 lat);
- po zaprzestaniu leczenia kamica żółciowa może powrócić.
Kamienie żółciowe. Czy dieta zapobiega ich powstawaniu?
Dawniej osobom z kamieniami żółciowymi, które nie mogły przejść operacji (miały przeciwwskazania) czasami zalecano stosowanie diety o bardzo niskiej zawartości tłuszczu. Miała ona zapobiec rozwojowi kamieni żółciowych. Najnowsze badania naukowe sugerują jednak, że nie jest to pomocne, ponieważ szybka utrata masy ciała wynikająca z diety bardzo niskotłuszczowej może w rzeczywistości spowodować rozwój kamieni żółciowych.
Jeśli operacja nie jest zalecana lub chcesz uniknąć operacji, zaleca się stosowanie zdrowej, zbilansowanej diety, wg Piramidy Zdrowego Żywienia O zasadach układania piramidy żywienia przeczytasz tu. Polega ona na jedzeniu regularnych posiłków i spożywaniu różnorodnych pokarmów, w tym umiarkowanych ilości tłuszczu, zwłaszcza roślinnych.
Zdrowa dieta nie wyleczy kamieni żółciowych ani nie wyeliminuje całkowicie objawów, ale może poprawić ogólny stan zdrowia i pomóc kontrolować ból powodowany przez kamienie żółciowe.
